تمرکز این گزارش بر تغییرات حوزه‌های رفاه و تأمین اجتماعی در جهان پس از کرونا در بخش بهداشت و سلامت عمومی و به‌طور خاص بر تغییرات احتمالی زندگی در حوزۀ سلامت و مراقبت‌های بهداشتی بوده است و به طرح مسائل مهمی در این حوزه پرداخته است. 1) بازیگران کلیدی و نقش آن‌ها در کنترل بیماری بررسی شده است. 2) به نابرابری‌های موجود در حوزۀ سلامت و ابزارهای جهانی مقابله با آن در جهان پس از کرونا پرداخته‌شده است. 3) ابعاد چالش‌های فن‌آوری‌های موجود و نوظهور در حوزۀ سلامت در آینده برشمرده می‌شوند و درنهایت نیز ضمن ارائۀ سناریوهای جدید برای نظام سلامت، چشم‌انداز‌ یا آیندۀ مطلوب و پیشنهادها و راهبردهایی در حکم نقشۀ راه برای بهبود وضعیت سلامت عمومی در جهان پساکرونا طرح شده است.

1- بازیگران کلیدی: در صدر فهرست بازیگران کلیدی، دولت‌های ملی با محوریت وزارت بهداشت و درمان قرار می‌گیرند. امکان بسیج عمومی و نقش تسهیل‌کنندگی دولت در وضعیت بحران، بسیار مهم است. در رده‌های بعدی، سازمان بهداشت جهانی، سازمان‌های مردم‌نهاد و بخش خصوصی قرار می‌گیرند. مهم‌ترین چالش ‌پیش‌ِرو در شرایط کنونی، ناهماهنگی این نهادها است و دولت نقش اصلی هماهنگ‌کننده را برعهده خواهد داشت. سهم بخش خصوصی نیز در تلاش برای کنترل بیماری، تابه‌امروز داوطلبانه، غیرسازمان‌یافته و پراکنده بوده است. در این زمینه به‌شدت به ایجاد سازوکارهای هماهنگ‌کننده میان دولت، سمن‌ها و بخش خصوصی نیاز است. مسئلۀ دیگر، ضرورت ایجاد پلتفرم ویژه برای ساماندهی مشارکت بخش خصوصی در جریان واکنش ملی به بیماری‌هایی از قبیل کرونا است. زمان آن فرارسیده که چارچوبی قانونی برای مشارکت‌های خصوصی در مواقع ضروری از قبیل پاندمی تعریف شود تا سردرگمی‌ها و ناهماهنگی‌ها دیگر تکرار نشوند.

2- نابرابری‌ و آیندۀ حوزۀ سلامت: گرچه همۀ افراد جامعه باید از خدمات بهداشت و سلامت عمومی بهره‌مند شوند، اما ضمن توجه به شرایط مختلف اقشار و گروه‌های اجتماعی، می‌توان این کمک‌ها را هدفمند کرد. توجه به تفاوت‌های جمعیتی و تأثیر آن بر میزان و شکل نابرابری در مواجه با بیماری کرونا مسئلۀ بسیار مهمی است که عمدتاً با غفلت مواجه می‌شود. عواملی نظیر پیری جمعیت، افزایش خانوارهای مجرد، خانواده‌های دارای اعضای توان‌جو، بزرگسالان دارای بیماری‌های خاص یا افراد مسن بدون فرزند، هریک به‌نوعی بر چگونگی شیوۀ کمک‌های غیرمالی در دورۀ کرونا اثرگذارند. واکسیناسیون که چندی پیش شروع شده است، با روالی نابرابر توزیع می‌شود و چالش‌های بسیاری بر سر راه توزیع آن در کشورهای درحال‌توسعه وجود دارد. درحالی‌که اقتصادهای بزرگ و ثروتمند به‌دنبال تولید انبوه واکسن و افزایش واکسن‌های جدید با خطرات کم‌تر هستند، نحوۀ دسترسی برابر به واکسن در سطح جهان همچنان بی‌پاسخ باقی مانده است. برآوردها نشان می‌دهد، بخش عمده‌ای از جمعیت در کشورهای پیشرفتۀ ثروتمند تا اواسط سال 2022 واکسن دریافت خواهند کرد. برای کشورهای با درآمد متوسط این مدت ممکن است تا اواخر سال 2022 و اوایل سال 2023 طول بکشد؛ درحالی‌که اگر ویروس با همین سرعت پیش رود و واکسیناسیون در کشورهای درحال‌توسعه نیز همین روند را دنبال کند، ایمن‌سازی جمعی برای این کشورها تا سال 2024 و حتی بیشتر از آن طول خواهد کشید.

3- فن‌آوری‌های موجود و نوظهور در حوزۀ سلامت: در یک سال اخیر فن‌آوری‌های موجود و نوظهور تأثیر به‌سزایی در کنترل بیماری در برخی مناطق داشته‌اند و برخی ابزارهای جدید نیز همچنان در مرحلۀ آزمایش‌‌‌اند که استفاده از آن‌ها می‌تواند آیندۀ نظام سلامت و بهداشت را دگرگون کند؛ برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: سیستم هوشمند پیش‌گیری از بیماری‌های ویروسی و شهر هوشمند.

در سال‌های پیش‌رو گسترش شیوۀ آموزش‌های الکترونیکی و از راه دور در حوزۀ بهداشت و سلامت به ضرورت تبدیل خواهد شد. سناریوی ممکن این است که کشورهایی که از زیرساخت‌های فنی مناسب برای کاهش هزینه‌ها و افزایش توان بهره‌گیری از نیروهای برون‌مرزی برخوردارند از این روش، به‌عنوان الگوی اصلی آموزشی در برخی دروس نظری پزشکی و پیراپزشکی استفاده کنند، اما سناریوی مطلوب[1] گسترش روزافزون استفاده از آموزش‌های مجازی و الکترونیک در حکم بازوی تکمیلی دروس و برنامه‌های درسی به‌ویژه در مقطع ارشد و دکتری است.

روندهای کنونی نشان می‌دهد استفاده از فن‌آوری بیشتر در این موارد گسترش خواهد یافت:

• افزایش توسعۀ ابزارهای جدید کمکی به‌منظور ارتقای بهداشت عمومی، از قبیل عملکردهای نظارتی، جمع‌آوری داده‌های الکترونیکی و موبایل‌محور، تهیۀ داشبورد برای نظام‌های مدیریت لجستیک و….
• سیستم‌های تشخیص مبتنی بر هوش مصنوعی[2] و افزایش استفاده از روبات‌ها.
• ذخیره‌سازی سوابق پزشکی مبتنی­بر فضای ابری و یکپارچه‌سازی اطلاعات در داخل و خارج بیمارستان‌ها.

4- سناریوها، چشم‌اندازها و الزامات: با پایان‌ کرونا سناریوی متعارف[3] این است که دولت‌های حاضر کم‌هزینه‌ترین تغییرات را حفظ کنند و باقی تغییرات در حوزۀ سلامت را به ابرشرکت‌ها بسپارند. سناریوی مطلوب این است که با اهمیت­یافتنِ نیازهای بهداشتی رایگان یا کم‌هزینه که فقط می‌توان آن را از دولت‌ها انتظار داشت، نه از بازار، دوباره به دولت‌های قوی با اهداف رفاهی اقبال بیشتری شود. چنان­چه این احتمال به واقعیت تبدیل شود، می‌توان انتظار داشت که بعد از بحران کووید 19 اصلاحات جدی در حوزۀ سلامت در دستور کار سازمان‌های و نهادهای مربوطه قرار گیرد.در جمع‌بندی نهایی برخی چشم‌انداز پیش‌روی نظام‌های سلامت و بهداشت عمومی و الزاماتی که می‌تواند این فرصت‌ها را عملیاتی کند، مطرح می‌شوند:

[1]. Preferable scenario

[2]. dashboards

[3]. Conventional scenario