آینده‌پژوهی توانمندسازی دهک‌های پایین درآمدی در ایران

** ذیل بندهای 5 و 6 سیاست‌های کلی تأمین اجتماعی ابلاغی رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله‌العالی)

فقر اقتصادی یکی از معضلات اساسی در بسیاری از کشورهای دنیا به شمار می‌رود که با آثار منفی قابل ملاحظه‌ای برای جوامع بشری همراه است. شناخت و بررسی هرچه بیشتر عوامل مؤثر در بروز فقر، می‌تواند گامی مؤثر در جهت کاهش بار ناشی از این معضل باشد. در این راستا چنانچه سیاست‌گذاران از وضعیت آینده‌های مختلف در این رابطه آگاهی داشته باشند، می‌توانند از اکنون برای هر آیندة محتملی بهترین سیاست‌ها و راهبرد‌ها را برنامه‌ریزی کنند. لذا این مطالعه با هدف آینده‌پژوهی فقر در ایران 1422 با رویکرد برنامه‌ریزی مبتنی بر سناریو انجام پذیرفت.

مطالعة حاضر در دو فاز انجام شد. در فاز اول به بررسی عوامل مؤثر بر بروز فقر با استفاده از مرور نظامند پرداخته شد. در فاز دوم و پس از شناسایی عوامل و نیروهای پیش‌ران و کلیدی با بررسی و تحلیل اثرات متقابل بین این عوامل و وضعیت‌های احتمالی هر کدام، سناریوهای سازگار تدوین شد.

در فاز اول مطالعه 35 عامل و نیروی پیش‌ران فقر شناسایی و در دو بخش خرد (15 عامل) و کلان (20 عامل) طبقه‌بندی شد. در قاز دوم و براساس دیدگاه خبرگان 11 عامل به‌عنوان عوامل و نیروهای پیش‌ران نهایی انتخاب و از ترکیب حالات مختلف این 11 عامل، با استفاده از تحلیل اثرات متقابل متوازن و بهره‌گیری از نرم‌افزارهای میک‌مک و سناریوویزارد، تعداد 6 سناریوی سازگار (شامل سناریوهایی با روند نامطلوب و مواجهه با عوامل تشدیدکننده و زمینه‌ساز فقر، سناریوهایی با طبیعت آرام و حفظ وضع موجود به همراه تشدید سوء مدیریت و عدم حمایت دولت و نهادهای حمایتی و سناریوهایی با روند مطلوب به همراه وضعیت کنونی تحریم‌ها) تدوین شد.

براساس یافته‌های مطالعه و با تأکید بر سناریوهای گروه اول با احتمال رخداد بالا، 9 عامل (سوء مدیریت، تحریم‌ها، تعارض و جنگ، سطح پایین یا فقدان تحصیلات، سوانح و حوادث طبیعی، فقدان شغل و منبع کسب درآمد، فساد مالی، عدم رشد و توسعة اقتصادی و عدم حمایت دولت و نهادهای حمایتی) از 11 عامل نهایی مؤثر بر فقر در ایران 1422 از وضعیت نامطلوبی برخوردار خواهند بود. بنابراین برنامه‌ریزی فقرزدایی و سیاست‌گذاری در راستای پوشش نواقص موجود از حال حاضر با تمرکز بر این 9 عامل قابل توصیه است.