همه‌گیری کرونا، همه‌گیریِ فن‌آوری‌های دیجیتال را نیز به‌همراه داشته است. به‌عبارتی، با یک واقعیت جدید مواجه‌ایم که می‌توان به ابعاد آن به شرح زیر اشاره داشت:

پذیرش اجباری فن‌آوری: بنابر آمارها، تقریباً تمام جمعیت جهان (97 درصد) در سال 2019 به دست‌کم شبکۀ اینترنت 2G دسترسی داشته‌اند، اما استفاده‌ از ابزارهای دیجیتال نه همیشگی و ضروری بود و نه در این حد گسترده و متنوع. طی یک سال گذشته، بخش مهمی از جمعیت جهان که شاید پیش از این ضرورتی برای کاربرد این ابزارها نمی‌دید، یا فقط در موقعیت‌های محدودی از آن­ها استفاده می‌کرد، به­ناچار به استفادۀ حداکثری از آن­ها تن داده است؛ نوعی «توفیق اجباری».

تحول شیوه‌های راهبری: سبک‌ راهبری سنتی بر پایۀ صدور دستورات از بالا به پایین، برای دورکاری‌های جدید در محیط‌های دیجیتال کارآمد نیست. شرکت‌ها و راهبران دوراندیش این نکته را خوب تشخیص داده­اند و در حال انطباق با واقعیت جدیدند.

اقتصادسیاسی دیجیتال: به دو دلیل عمده، در آینده با اقتصادسیاسی دیجیتال مواجهۀ بیشتری خواهیم داشت: 1) فن‌آوری‌های دیجیتال به نیرویی عمده برای هدایت تحول اقتصاد تبدیل خواهند شد. این روند به‌کمک نسل جدید آن‌ها شامل بلاک‌چِین^[1] و هوش مصنوعی^[2] شتاب خواهد گرفت؛ 2) رویارویی دولت‌های بزرگ و اَبرشرکت‌های حوزۀ دیجیتال، اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.

اعتماد دیجیتال: با گسترش کاربرد فن‌آوری‌های دیجیتال، نگرانی از نحوۀ عملکرد بسترهای دیجیتال، بیشتر احساس خواهد شد. اجزای اصلی اعتماد دیجیتال عبارت‌اند از حریم خصوصی، ایمنی، پایایی، تاب‌آوری، و استفادۀ مناسب و موجه سازمان‌های دولتی و غیردولتی از فن‌آوری دیجیتال.

الزامات محیط‌زیستی و هوشمندسازی شهرها: تبعات کرونا نشـان می‌دهد تولیـد ناخالـص داخلـی، معیـار مناسـبی بـرای سـنجش رفـاه نیسـت، زیرا دسترسـی افـراد بـه منابـع، به شـرایط مالـی آن‌هـا وابسته است. فن‌آوری‌های پیشرفتۀ دیجیتال می‌توانند به ارتقای رفاه شهروندی کمک کنند؛ به‌ویژه در قالب شهر هوشمند^[3]. تجربۀ ارائـۀ خدمـات در بستر شــهر هوشــمند، در بحران‌های آتی مورد توجه حکمرانان و شهروندان قــرار می‌گیــرد. نهادها سعی می‌کنند این تجربه‌ها را طبقه‌بندی کنند تا در بحران‌های آتی از آن‌ها استفاده کنند.

جامعۀ جهانی دیجیتال: پیش‌بینی می‌شود تا سال 2025 بیش از 75 میلیارد دستگاه مجهز به اینترنت اشیا خواهند بود. این حجم سرسام‌آور نیازمند تضمین ارتباطات یکپارچه و همیشه‌در‌دسترس است. ضمناً مطالبات شهروندان برای حفظ امنیت اطلاعات و آزادی ارتباطات دیجیتال افزایش خواهد یافت؛ شیوع فضاهای دیجیتال و رقابت با رسانه‌های سنتی، می‌تواند بهانه‌ای ناموجه باشد برای شیوع گستردۀ سانسور، محدودیت‌ و ممنوعیت‌.

تأمین اجتماعی دیجیتال: در آینده توجه جهانی به تأمین اجتماعی ­شوک‌پذیر^[4] و دیجیتال  جلب خواهد شد. این نسخۀ جدید، امکانات و گسترۀ وظایف تأمین اجتماعی را برای رسیدگی به تبعات بلایای طبیعی در مقیاس بزرگ، شوک‌های اقتصادی فراگیر، همه‌گیری‌ها و بحران‌های سیاسی افزایش می‌دهد. سازمان جدید تأمین اجتماعی باید بتواند موقع بروز شوک‌های بزرگ، به‌شیوه‌هایی مثل پیگی‌بکینگ^[5] متوسل شود تا از زیرساخت‌های دیگر سازمان‌ها و نهادهای خصوصی و عمومی استفادۀ فوری و مناسب کند. به‌طورمثال، طی همه‌گیری کرونا، در برخی ایالت‌های کشور هند ابتکارات مفیدی مشاهده شد. در ایالت بیهار^[6] از بستر یک برنامۀ توزیع ملی استفاده کردند تا در کمترین زمان ممکن به حساب هر یک از دارندگان کارت جیره‌بندی، 1000 روپیه واریز شود. یا در ایالت اوتار پرداش^[7] از شبکۀ گستردۀ ارزان‌‌فروشی‌های زنجیره‌ای، برای توزیع فوری مواد غذایی مورد نیاز مدارس استفاده شد. در کشورهای درحال‌توسعه حدود 50 تا 90 درصد جمعیت شاغل، در بخش‌های غیررسمیِ غیرکشاورزی مشغول‌‌اند که از مراقبت‌های اجتماعی برخوردار نیستند. همچنین افزایش کاربرد فن‌آوری، به کاهش تصاعدی ارزشِ کارهای مهارت‌متوسط و افزایش تصاعدیِ نگرانی شاغلان، از بابت نابرابربودنِ دسترسی به خدمات تأمین اجتماعی منجر خواهد شد.

در راستای پذیرش و کاربرد فن‌آوری‌های دیجیتال در جهان پس از کرونا که بی‌گمان شرایط متفاوتی در همۀ حوزه‌ها از جمله حوزۀ تامین اجتماعی را رقم خواهد زد، احتمال وقوع 3 سناریو به شرح جدول الف متصور است.

جدول الف. 3 سناریوی محتمل کاربرد فن‌آوری‌های دیجیتال در آینده

براساس سناریوی 1 که سناریویی خوش‌بینانه است، موج جدید فن‌آوری‌های نوظهور با وجود رکود اقتصادی فعلی پدید می‌آید. سناریوی دوم که می‌تواند بدیل سناریوی 1 باشد، شرایط آتی را چندان مطلوب تصویر نمی‌کند. تجربه‌های تاریخی هم نشان می‌دهند که احتمال حرکت سناریوی 1 به‌سوی سناریوی 2 بسیار بالا است. تشدید رقابت‌ها و نهایتاً انحصاری‌شدن پلتفرم‌های دیجیتال، می‌تواند این امر را تسهیل کند. همچنین تحقق سناریوی 3، که امتناع قطعی از پذیرش دیجیتالیزه­شدن است، منجر به بروز مقاومت‌ها و اعتراضات اجتماعی بزرگ و نهایتاً تغییرات جزئی یا کلی در حیطه‌های اقتصاد، سیاست و فن‌آوری خواهد شد.

توصیه‌ها:

• شرکت‌ها باید به چیزی مثل اخلاق دیجیتال پایبند باشند و بر اساس پایایی، امنیت، حریم خصوصی، رضایت کاربر، مقررات قانونی و ارزش‌های اجتماعی، استانداردهایی را برای طراحی و عملکرد دیجیتال تعریف کنند.
• نیروهای شاغل در حوزۀ «اقتصاد گیگ»^[8] که وابستگی اساسی به فن‌آوری‌های دیجیتال دارند، به سیستم جدید و کارآمد تأمین اجتماعی نیاز دارند. سازمان‌های تأمین اجتماعی می‌توانند از این فرصت به‌منظور تأمین بودجۀ لازم برای رفع نیازهای ضروری این شاغلان استفاده کنند.

[1]. Blockchain

[2]. AI

[3]. smart city

[4]. shock-responsive social protection (SRSP(

[5]. Piggybacking

[6]. Bihar

[7] .Uttar Pradesh

[8]. gig economy