برنامۀ عملیاتی حرکت به‌سوی اجرای پروندۀ الکترونیک سلامت

** ذیل بند 2 سیاست‌های کلی تأمین اجتماعی ابلاغی رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی)

پروندة الکترونیک سلامت یک ابزار الکترونیکی برای جمع‌آوری، ذخیره و بازیابی اطلاعات بهداشتی و درمانی یک فرد از بدو تولد تا پایان عمر اوست و به‌عنوان قسمت اصلی سیستم‌های اطلاعات جامع پیاده‌شده در مراکز درمانی در نظر گرفته می‌شود. برای شروع حرکت هدفمند و مشخص به‌سوی پروندة الکترونیک سلامت در سیستم بهداشت و درمان کشور باید زیرساخت‌های پروندة الکترونیک سلامت در سیستم اطلاع‌رسانی الکترونیک مراقبت سلامت شامل زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مربوطه ارائه شود. با توجه به حساس بودن حوزة پزشکی، ورود فنّاوری اطلاعات و ارتباطات نباید به‌گونه‌ای باشد که بر مشکلات موجود در این حوزه بیفزاید. لذا به نظر می‌رسد بررسی و تحقیق پیرامون ورود فنّاوری اطلاعات و ارتباطات به دنیای پزشکی می‌تواند مفید واقع شود. بنابراین، هدف از این پژوهش طراحی یک سند کامل عملیاتی برای حرکت از نسخة الکترونیک به پروندة الکترونیک (که نسخة الکترونیک سلامت بخش مهمی از آن است) در سطح ملی است. امید است نتایج این پژوهش گام مهمی در راستای تحقق پروندة الکترونیک سلامت و مثمرثمر برای نظام سلامت و کشور عزیزمان باشد.

 مطالعة حاضر از نوع ترکیبی (کمّی_– کیفی) است که در سال‌های 1402-1401 در پنج فاز اصلی انجام می‌شود.

- در فاز اول به مطالعة تجارب کشورهای موفق در زمینة استقرار پروندة الکترونیک سلامت در قالب یک مرور حوزه‌ای نظام‌مند پرداخته شده است.

- در فاز دوم، به‌منظور آسیب‌شناسی نظام سلامت کشور در راستای اجرای پروندة الکترونیک مطالعة بررسی اسناد انجام پذیرفت.

- در فاز سوم پژوهش، به‌منظور شناسایی نیاز‌ها و ساختارهای مورد نیاز و نیز نهادها و سازمان‌های متولی اجرای پروندة الکترونیک و نیز تکمیل داده‌های حاصل از فازهای اول و دوم مطالعه، نظرات خبرگان و متخصصان مربوطه در قالب یک مطالعة کیفی اخذ و جمع‌بندی شده است.

- در فاز چهارم پژوهش، داده‌های نهایی و ادغام‌شدة حاصل از فازهای اول، دوم و سوم مطالعه با استفاده از روش دلفی، اعتباریابی و نهایی‌سازی شد.

- نهایتاً در فاز پنجم پژوهش، برنامة عملیاتی جامع اجرای پروندة الکترونیک در کشور، توسط تیم پژوهش تدوین و ارائه می‌شود.

در فاز اول و دوم پژوهش، مطالعات و اسناد مربوطه براساس معیارهای ورود و خروج از مطالعه پایش و غربالگری شده‌اند و در نهایت مطالعات نهایی برای استخراج داده‌های مرتبط انتخاب شد. همچنین در فاز سوم و چهارم، نمونة پژوهش با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند از بین خبرگان و متخصصان مربوطه انتخاب شده است. همچنین در مواردی، برای تکمیل داده‌های به‌دست‌آمده، از روش‌های نمونه‌گیری گلوله برفی یا نمونه‌گیری از موارد تأیید یا ردکننده نیز استفاده شده است.

براساس نتایج تجمیعی مرور حوزه‌ای نظام‌مند، بررسی اسناد و مطالعة کیفی در خصوص عوامل مؤثر بر اجرای پروندة الکترونیک سلامت مشاهده می‌شود، 73 عامل در پنج حیطه، الزامات و پیش‌نیازهای اجرای پروندة الکترونیک سلامت (حیطة برنامه‌ریزی: 7 عامل، حیطة آماده‌سازی: 16 عامل، حیطة طراحی سیستم و راه‌اندازی اولیه: 14 عامل، حیطة پیاده‌سازی و استقرار کامل سیستم؛ 24 عامل، و حیطة ارزیابی و بهبود مداوم: 13 عامل) را تشکیل دادند. همچنین 34 عامل در قالب 5 حیطه جزو مراحل اجرایی راه‌اندازی و به‌کارگیری پروندة الکترونیک سلامت (شامل حیطة مالی با 3 عامل، حیطة مدیریتی با 5 عامل، حیطة منابع انسانی با 8 عامل، حیطة سازمانی با 12 عامل و حیطة فنّاوری با 6 عامل) دسته‌‌بندی شدند. و در نهایت با انجام روش دلفی، از مجموع 107 عامل به‌دست‌آمده، 90 عامل تأیید و 17 عامل حذف شد. در نهایت نیز، متناسب با نتایج به‌دست‌آمده، برنامة جامع عملیاتی در راستای استقرار و اجرای پروندة الکترونیک سلامت تدوین شد.

به‌رغم تصویب احکام متعدد درخصوص استقرار پروندة الکترونیک سلامت در ایران و اقدامات مختلف انجام‌شده در راستای اجرای تکالیف قانونی، ولی تا اجرای کامل آن فاصله وجود دارد. از مهم‌ترین موانع اجرای قوانین، فقدان معماری کلان و یکپارچه مورد وثوق بازیگران اصلی است که موجب اقدامات پراکنده، موازی و جزیره‌ای (به‌عنوان یکی از موانع اصلی پیشرفت سریع این پروژه) برشمرده می‌شود. به‌منظور ارتقای وضع موجود پیشنهاد می‌شود پیشبرد اقدامات و هماهنگی‌های فرابخشی از طریق تشکیل کمیتة راهبری سلامت الکترونیک در دولت (با حضور تمام ارکان سلامت الکترونیک) برخوردار از فرماندهی منسجم و دارای توان و اختیار کافی، و همچنین پیشبرد اقدامات درون‌بخشی و توسعة سامانه‌ها و زیرساخت‌ها در وزارتخانه از طریق تقویت ساختار و تشکیلات مدیریت سلامت الکترونیک در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی متناسب با ابعاد و گستردگی طرح، در دستور کار سیاست‌گذاران این حوزه قرار گیرد.