نقد عقل فایده‌گرا


کتابی که از سوی موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی منتشر شد، حاصل نگارشی جمعی است به‌سرپرستی آلن کِیه ( ــ 1940)، اقتصاددان و جامعه‌شناس فرانسوی و از رهروان جنبش ضدفایده‌گرایی. وی در کشف دوبارۀ مارسل موس (1950 ــ 1872)، جامعه‌شناس و انسان‌شناس فرانسوی و از برجسته‌ترین بانیان مدرن ضدفایده‌گرایی مشارکت کرده است.

مترجم در مقدمه این کتاب آورده است: «برای شناخت عمیق و همه‌جانبۀ ضدفایده‌گرایی به‌مثابۀ فراروی از انگارۀ مدرن (= فایده‌گرایی) ابتدا باید فایده‌گرایی را شناخت. فایده‌گرایی از آغاز فلسفۀ اخلاق و سیاست در یونان (سقراط و افلاطون)، در چین و در حد کمتری در هند وجود داشته است.

ایدۀ فایده‌گرایی را جرمی بنتام (1832 ــ 1748)، فیلسوف، حقوقدان و اصلاحگر اجتماعی انگلیسی مدون کرد. از دید او دو مفهوم کلیدی فایده‌گرایی لذت و درد است. فایده موجب افزایش لذت و کاهش درد می‌شود. از این رو اصل نخستین در روابط انسانی و اجتماعی فایده است. ملاک درستی و نادرستی هر عمل یا رفتار اخلاقی نزد او این است که برای بیشترین افراد بیشترین خوشبختی را به ارمغان آورد و در واقع لذت بر درد غلبه کند. بنابراین از دید او یگانه فلسفۀ اخلاق در سطح جهان فایده‌گرایی است و این نشان می‌دهد فایده‌گرایی که آن روی سکۀ لذت‌گرایی است، در مرکز توجه او قرار دارد. وی که نظریۀ اخلاقی‌اش را با تمایلات درونی بشر سازگار کرد، اصل فایده را به نظام‌های قانونی و مدنی و جنایی نیز تسری داد و در نتیجه این اصل شکل قانونی به خود گرفت. او می‌گوید تنها غایت کنش‌های آدمی جست‌وجوی لذت و گریز از درد است، اما ضرورت دارد که او لذت همۀ آحاد جامعه و افزایش آن را نیز هدف خویش قرار دهد. بنتام محاسبۀ میزان فایده‌گرایی کنش‌ها را اصل بنیادی فایده‌گرایی می‌داند.

ضدفایده‌گرایی که به‌اندازۀ فایده‌گرایی یعنی به‌اندازۀ جوامع انسانی قدمت دارد، به نقد اقتصادگرایی که شاخصۀ فایده‌گرایی است و همچنین به درک‌های ابزاری از جهان و از عمل می‌پردازد. مارسل موس، از بانیان متأخر جنبش ضدفایده‌گرایی و از وارثان معنوی امیل دورکیم، کتابی تحت عنوان رساله‌ای در باب هدیه می‌نگارد که در آن قاعدۀ هدیه را جهان‌شمول تلقی می‌کند. این قاعده مبتنی بر سه الزام دادن، دریافت کردن (گرفتن) و برگرداندن (پس دادن) در جوامع باستانی یا غیرمتمدن است که به صورت تغییریافته و نسبی‌شده در بخش‌های مهمی از هستی اجتماعی انسان‌های مدرن‌ به‌شدت حضور دارد.»

امید آن‌که ترجمۀ این کتاب بتواند گامی هرچند کوچک در جهت شناساندن هرچه بیشتر و بهتر جنبش ضدفایده‌گرایی بردارد که این شناخت یکی از نیازهای مبرم فکری و اجتماعی جامعۀ امروز ما است.

 


برچسب ها
 کتاب   ترجمه   موسسه عالی پژوهش 


نقد عقل فایده‌گرا

موءلف : آلن کیه ، مترجم: امیر رضایی
سال تولید : 1402
نوع اثر : کتاب
عاملین تولید :

کتاب های مرتبط


دیدگاه ها

برای ارسال دیدگاه باید وارد شوید.