اقتصاد سیاسی اصلاحات بازنشستگی در ایران
صندوق‌های بازنشستگی جزئی مهم از نظام تأمین اجتماعی هر جامعه هستند. با توسعة شهرنشینی و صنعتی‌شدن و افزایش سن جمعیت در اکثر کشورهای جهان قسمت عمده‌ای از کل مخارج یک جامعه به صندوق‌های بازنشستگی اختصاص می‌یابد و با ضعیف‌تر شدن پیوند خانواده و نیز روش‌های حمایتی غیررسمی در کشورهای درحال‌توسعه بخش عمده‌ای از سالمندان به برنامه‌های بازنشستگی به‌عنوان اصلی‌ترین و بعضاً تنها منبع درآمد در سنین پیری متکی می‌شوند. این امر موجب شده است تا توانایی مالی صندوق‌های بازنشستگی برای دولت و نیز رفاه جامعه از اهمیت زیادی برخوردار باشد.
به گزارش روابط عمومی موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی، صندوق‌های بازنشستگی و به‌ویژه سازمان تأمین اجتماعی، به‌عنوان مهم‌ترین نهاد بیمة اجتماعی ایران، می‌توانند ازطریقِ بهبود عدالت اجتماعی یا افزایش بهره‌وری و ارتقای وضعیت اقتصادی جمعیت تحت‌پوشش خود نقش مهمی را در پیشبرد اهداف توسعة ملی ایفا کنند. اما برای رسیدن به این هدف باید منابع لازم را در اختیار داشته باشند، چراکه مشکلات مالی به‌آسانی می‌تواند کارایی و عملکرد صندوق‌ها را مختل کند.
در دهة اخیر، فشارهای درونی و بیرونی بسیار زیاد بر صندوق‌های بازنشستگی موقعیت آنها را به کریدورهای بحران کشانده است. کمبود نقدینگی و بحران مالی صندوق‌های بازنشستگی را تهدید و آیندة آنها را با ابهام مواجه می‌کند. به‌طورِکلی، به‌نظر می‌رسد بخش زیادی از مشکلات صندوق‌های بازنشستگی کشور به سیاست‌های دولت و نیز به نوع و ساختار خود نظام بازنشستگی کشور مربوط می‌شود که اعمال تغییراتی در نظام بازنشستگی را ضروری می‌سازد.
هرگونه تغییر در نظام بازنشستگی برندگان و بازندگانی دارد و، بنابراین، انجام اصلاحات در صندوق‌های بازنشستگی بدون درنظرگرفتن تمام ذی‌نفعان آنها نه‌تنها مفید نیست، بلکه می‌تواند مسیر اصلاحات را به سمتی غیر از هدف اصلی منحرف کند. مطالعات اقتصاد سیاسی نشان داده است که عمدة اصلاحات صورت‌گرفته در جهان، اگرچه عنوان اصلاحات اقتصادی را یدک می‌کشند، در قالبی از اهداف سیاسی انجام شده‌اند. این بدان معنی است که اصلاحات صورت‌گرفته در صندوق‌های بازنشستگی در واقعیت جنبة سیاسی داشته‌اند. این موضوع را می‌توان در ایران نیز بررسی کرد، موضوعی که در گزارش حاضر مورد توجه قرار گرفته است. بااین‌حال، شناخت کامل این فرایند نیازمند انجام پژوهشی گسترده در قالب مدل‌های شبیه‌سازی است.
در گزارش حاضر با استفاده از تحقیقات موجود در زمینة نظام‌های بازنشستگی و اصلاحات در جهان ادبیات اقتصاد سیاسی صندوق‌های بازنشستگی تبیین شده است. اما مهم‌ترین بخش این گزارش به مطالعة نظام تأمین اجتماعی در ایران برای مرور اهداف، کارکردها و مزایای تأمین اجتماعی و نیز تحلیل اصلاحات صندوق‌های بازنشستگی در ایران با ابزار اقتصاد سیاسی اختصاص یافته است. این گزارش با مطالعة اسناد و به‌ویژه اخذ نظر نخبگان اقتصادی و سیاسی، که عمدتاً در حوزة تأمین اجتماعی و بازنشستگی فعال بوده‌اند، نشان می‌دهد که اصلاحات صورت‌گرفته در ایران نیز بیشتر جنبة سیاسی داشته است و دولت‌ها برحسبِ موقعیت و با ملاحظات سیاسی دست به تغییرات مقطعی و شوک‌گونه در نظام بازنشستگی زده و از انجام اصلاحات ضروری برای بقای صندوق‌ها خودداری کرده‌اند.
بررسی‌ها در این گزارش نشان می‌دهد که انجام اصلاحات در صندوق‌های بازنشستگی ایران بیش از هرچیز باید ساختاری باشد. صندوق‌های بازنشستگی کشور به‌طور عام و سازمان تأمین اجتماعی به‌طور خاص بخشی از اقتصاد کشور هستند و، بنابراین، مشکلات آنها ریشه در مشکلات و مسائل مبتلابه اقتصاد دارد. در شرایطی که سوء‌مدیریت مشکل اصلی در بروز مسائل اجتماعی-اقتصادی ایران است، صندوق‌های بازنشستگی کشور نیز از این فضا متأثر هستند. این مشکل بیشتر از نقش زیاد درآمدهای نفتی در اقتصاد کشور ناشی شده است، زیرا، در حضور منابع نامحدود، علم اقتصاد و مدیریت موضوعیت خود را از دست می‌دهند. درحال‌حاضر، باتوجه‌به کاهش درآمدهای نفتی و افزایش مصارف در سال‌های اخیر و لذا برهم‌خوردن توازن مالی در اقتصاد کشور گریزی از انجام اصلاحات نیست؛ اصلاحاتی که ترویج‌گر مدیریت بهینة منابع و هزینه‌های اقتصاد باشند. ازآنجایی‌که مدیریت از ساختار اقتصادی-سیاسی کشور نشئت می‌گیرد، راه‌حل مسائل اقتصادی-اجتماعی ایران سیاسی است که باید برای کل اقتصاد ایران، و نه فقط سازمان تأمین اجتماعی، رایج شود. تنها در صورت اجرای این اصلاحات ساختاری و مدیریتی است که اقتصاد ایران و، بنابراین، اجزای آن می‌توانند در مسیر صحیح قرار گیرد.
برچسب ها
اقتصاد سیاستی،بازنشستگی،اصلاحات
