نشست «معماری یکپارچه سامانه‌های اطلاعاتی سازمان تامین اجتماعی و سایر سازمان های مشابه» 12 آبان 1404، از سوی موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی در سازمان تامین اجتماعی برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی موسسه عالی پژوهش، در این مراسم، حسن امامی، مدیر گروه پژوهشی مدیریت، حکمروایی و فناوری اطلاعات موسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی با اشاره به سابقه حرکت سازمان‌ها به سمت سامانه‌های متنوع و پیچیده از حدود دو دهه پیش، اظهار کرد: در گذشته، سازمان‌ها به سمت سامانه‌ها و فناوری‌های متکثر و پیچیده حرکت کردند، اما کمتر به این موضوع توجه شد که این سامانه‌ها چگونه باید در تعامل باشند و به یکپارچگی برسند.

وی افزود: امروزه با توسعه و تکثری که ایجاد شده، علیرغم بهره‌مندی گسترده از حوزه فناوری و هوش مصنوعی در ارائه خدمات، کماکان مسأله عدم یکپارچگی، چالش‌آفرین بوده و این پرسش اساسی مطرح است که چگونه می‌توان سامانه‌ها را به سمت یکپارچگی سوق داد.

امامی با اشاره به گستردگی سامانه‌های تحت مدیریت سازمان تامین اجتماعی اظهار کرد: سازمان تامین اجتماعی با دارا بودن بیش از 60 سامانه فعال، در حال تدبیر و برنامه‌ریزی برای ایجاد هماهنگی میان این سامانه‌ها و نیز تعامل اثربخش آن‌ها با دیگر سامانه‌های کشور است.

مدیر گروه پژوهشی مدیریت در پایان درباره هدف از برگزاری این نشست گفت: ما اینجا و امروز گرد هم آمدیم تا ضمن ارائه طرح توسط مجری مربوطه، از هم‌اندیشی و نظرات ارزشمند تمامی حاضران برای غنی‌تر شدن و ارتقای این طرح مهم بهره‌مند شویم.

 راه‌حل غلبه بر چالش‌های یکپارچگی سامانه‌ها

در ادامه نشست تخصصی به نقل از پایگاه خبری تامین 24، «معماری یکپارچه سامانه‌های اطلاعاتی سازمان تأمین اجتماعی»، عباس آسوشه، مجری این طرح و عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس، به تبیین ضرورت‌ها و اهداف کلان این معماری پرداخت.

آسوشه با اشاره به حرکت سازمان تأمین اجتماعی به سمت دیجیتالی‌سازی و یکپارچگی، اظهار کرد: صنعت بیمه نقش حیاتی و کلیدی در کاهش ریسک و حفظ ثبات اقتصادی جامعه ایفا می‌کند، اما در عمل شاهد آن هستیم که شرکت‌های بیمه‌ای معمولاً خدمات خود را در سامانه‌های جداگانه و منفک از هم ارائه می‌دهند.

وی این جداسازی سامانه‌ها را عاملی برای ایجاد چالش‌های اساسی دانست و افزود: همین پراکندگی و انفصال، منجر به «افزونگی اطلاعات» و «ناهماهنگی داده‌ها» شده است. با گسترش روزافزون فناوری اطلاعات، نیاز به ایجاد یک محیط دیجیتالی یکپارچه در سازمان‌های بیمه‌ای بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس، «هدف کلان» این طرح را «ایجاد معماری یکپارچه برای تبادل داده و همکاری بین سیستم‌ها» خواند و اظهار کرد: این چالش‌های ناشی از جداسازی سامانه‌ها، تمامی مجموعه‌ها را به این سمت سوق داده که در نهایت باید به سمت «پلتفرمی شدن» حرکت کنیم.

آسوشه با بیان ضرورت تغییر نگرش به سازمان، تصریح کرد: ما قائل به این هستیم که باید به سازمان، «نگاه سکویی» داشته باشیم. در این نگاه، ذینفعان ما در چگونگی ارائه خدمات، بسیار متنوع و متکثر هستند و معماری یکپارچه پلتفرمی می‌تواند پاسخگوی این تکثر باشد.

معماری فعلی پاسخگوی آینده نیست

وی مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی این پروژه عظیم را در چند محور کلیدی برشمرد:

· 1- رسید سریع به داده‌های بیمه‌ای و درمانی: که وجود «سیستم‌های منعطف و مقیاس‌پذیر» را به یک ضرورت تبدیل کرده است.

· 2- نبود قابلیت همکاری بین سیستم‌ها: در حال حاضر هر سامانه به صورت جداگانه عمل می‌کند و تبادل داده بین آن‌ها به راحتی انجام نمی‌پذیرد.

· 3- طراحی ضعیف: معماری فعلی مقیاس‌پذیر نیست و پاسخگوی نیازهای آینده نخواهد بود.

· 4- امنیت پایین و نگرانی از محرمانگی داده‌ها: ضعف در مدیریت دسترسی و رمزنگاری عاملی برای افزایش خطر نشت داده‌ها.

· 5- کیفیت پایین داده‌ها: که خود نتیجه مستقیم پراکندگی و عدم یکپارچگی است.

راه حل: گذار از نگرش سنتی به نگرش پلتفرمی

مجری طرح در ادامه دو مدل سنتی و پلتفرمی، پارادایم جدید مورد نیاز سازمان را تشریح کرد: یکی مدل سنتی (محصول‌محور) که بر پایه «زنجیره‌های ارزش خطی» استوار است. مزیت رقابتی در آن از طریق «کنترل زنجیره تأمین» و «صرفه‌های ناشی از مقیاس عرضه» به دست می‌آید. 

وی افزود: در این مدل، تمرکز بر دارایی‌های فیزیکی و استهلاک آن‌هاست که با «بازده نزولی» همراه است. ارزش‌گذاری نیز بر اساس بازده دارایی‌ها صورت می‌گیرد و رشد، عمدتاً به صورت ارگانیک یا از طریق ادغام است.

آسوشه در توضیح نگرش پلتفرمی (سکو‌محور) گفت: در این مدل جدید، سازمان به یک «اکوسیستم غیرخطی» تبدیل می‌شود. مزیت رقابتی نه از کنترل که از «بهینه‌سازی کل اکوسیستم» حاصل می‌شود. 

وی شاخص‌های کلیدی این مدل عبارتند از دستیابی به «صرفه‌های ناشی از مقیاس تقاضا»، خلق و مدیریت «دارایی‌های دیجیتال» و «سرمایه نوآوری»، تبعیت از «قانون توزیع توان» و بهره‌گیری از «اثرات شبکه‌ای»، ارزش‌گذاری بر اساس قدرت و گستردگی اکوسیستم و دستیابی به «رشد مبتنی بر اثرات نامتقارن و شبکه‌ای» دانست و بر آنها متمرکز شد. 

آسوشه تأکید کرد: برای غلبه بر چالش‌های فنی و آینده‌نگری، گذار از مدل سنتی محصول‌محور به نگرش پلتفرمی، تنها راه‌حل پیش‌روی سازمان تامین اجتماعی و سایر نهادهای مشابه است.

گذار به مدل پلتفرمی؛ راهبرد کلان تأمین اجتماعی برای خلق ارزش مستمر و دوطرفه

 آسوشه با تشریح تفاوت‌های بنیادین دو مدل کسب‌وکار، بر ضرورت تحول در رویکرد سازمان تأمین اجتماعی تأکید کرد.

وی با مقایسه مدل‌های سنتی و پلتفرمی اظهار کرد: ذات «مدل کسب‌وکار پلتفرمی»، خلق ارزش دوطرفه و مستمر است، درحالی که «مدل‌های کسب‌وکار زنجیره ارزش سنتی» تنها به خلق ارزش خطی و یک‌طرفه می‌پردازند. همان‌طور که عصر صنعتی تغییراتی در ابعاد زندگی ایجاد کرد، عصر اقتصاد دیجیتال نیز دگرگونی در هر جنبه از زندگی به وجود آورده است.

آسوشه با اشاره مستقیم به چالش‌های سازمان تأمین اجتماعی هشدار داد: اگر سازمان تأمین اجتماعی با منابع مالی دچار مشکل است، به این دلیل است که همچنان با روش سنتی و خطی با مخاطبان خود در تعامل است.

وی هدف از پژوهش حاضر را «طراحی معماری یکپارچه برای سامانه‌های تأمین اجتماعی ایران با الهام از مدل‌های موفق جهانی» عنوان کرد و افزود: این معماری جدید امکاناتی را فراهم می‌آورد که در آن «جذب شرکت‌کنندگان بیشتر در اکوسیستم»، «پولی‌سازی خدمات»، «ایجاد زیرساخت سکو»، «شفافیت در آناتومی تراکنش‌ها» و «تعریف واحد ارزش» ممکن می‌شود.

مجری طرح، لایه‌های مختلف این معماری را برشمرد که شامل «خدمات پایه»، «خدمات فنی»، «خدمات عملیاتی»، «خدمات ارزش افزوده»، «یکپارچگی»، «امنیت»، «توافقنامه سطح سرویس» و در نهایت «طراحی سکو و زیست‌بوم» است.

وی خدمات پایه را خدماتی توصیف کرد که دیگران نیز می‌توانند از آن‌ها بهره‌مند شوند. به عنوان مثال گفت: سکوی سازمان تأمین اجتماعی می‌تواند خدماتی مانند «احراز هویت ملی» را به عنوان یک خدمت پایه و قابل اعتماد ارائه دهد که سایرین نیز بتوانند روی آن حساب کنند.

مجری طرح خدمات عملیاتی را فعالیت‌های حیاتی دانست که سازمان باید برای امور درون‌سازمانی و تعاملات برون‌سازمانی خود به آن‌ها توجه و تمرکز دارد. 

 آسوشه بر نقش حیاتی خدمات فنی تأکید ویژه کرد و گفت: خدمات فنی باید به ما بگویند که فلان سرویس مشکل یا باگ دارد یا مورد هک قرار گرفته است. سرویس‌ها باید به صورت لحظه‌ای (نبض‌سان) در دسترس تیم پشتیبانی و فنی باشند. بهترین تیم فنی، تیمی است که قبل از ایجاد مشکل، مانع بروز آن شود.

 وی با ذکر یک مثال هشداردهنده از سیستم بانکی افزود: در سیستم بانکی ما ممکن است در 24 ساعت پول فردی گم شود و هیچ کس نداند کجا رفته است. اگر فرد شکایت نکند، معمولاً پیگیری نمی‌شود. این یک ضعف بزرگ در پشتیبانی و ردیابی است که در سکوی جدید باید کاملاً برطرف شود.

آسوشه با اشاره به جای خالی خدمات ارزش افزوده در پلتفرم‌های فعلی، آن را فرصتی بزرگ دانست و گفت: این خدمات امکان ارائه سرویس‌های کاملاً شخصی‌شده بر اساس نیازهای خاص هر کاربر را فراهم می‌کنند. برای مثال، ما می‌توانیم به کاربر بگویید:«به دلیل اینکه شما کاربر ما هستید، می‌توانید از این خدمت خاص و اختصاصی بهره‌مند شوید.» اینجاست که ارزش واقعی خلق می‌شود.

وی تأکید کرد که این معماری، سازمان تأمین اجتماعی را از یک نهاد سنتی به یک سکوی پویا و ارزش‌آفرین تبدیل خواهد کرد که قادر به پاسخگویی به نیازهای متغیر جامعه دیجیتال است.

نقشه راه اجرایی معماری یکپارچه سامانه‌های تأمین اجتماعی تشریح شد

مجری طرح «معماری یکپارچه سامانه‌های اطلاعاتی سازمان تأمین اجتماعی» در بخش دیگری از ارائه خود، نقشه راه اجرایی این پروژه عظیم را به صورت جامع تشریح کرد.

وی با بیان اینکه این پروژه در چهار گام اساسی اجرایی خواهد شد، توضیح داد که در گام نخست، سیستم‌های فعلی سازمان به طور کامل شناسایی می‌شوند که شامل شناسایی دقیق تمامی سامانه‌ها، جمع‌آوری اطلاعات اولیه و گروه‌بندی این سامانه‌ها است.

آسوشه با اشاره به گام دوم افزود: در این مرحله، طراحی زیست‌بوم سکو در دستور کار قرار می‌گیرد که با شناخت ارزش پیشنهادی این زیست‌بوم جدید آغاز می‌شود. ما در این گام به شناسایی شرکت‌کنندگان و بازیگران بالقوه پرداخته و اهداف فردی هر یک از این بازیگران را به طور شفاف مشخص می‌کنیم. همچنین تحلیل رفتار بازار مورد انتظار، تعیین مدل‌های کسب‌وکار و تعیین سیستم‌های فنی-اجتماعی از دیگر فعالیت‌های این مرحله است.

مجری طرح، گام سوم را طراحی معماری یکپارچه تأمین اجتماعی عنوان کرد و گفت: در این مرحله، ما به تعیین اصول طراحی معماری می‌پردازیم و ابعاد مختلف معماری مرجع را طراحی می‌کنیم. این کار با طراحی مدل معماری سکو، مدل‌های مولفه‌های نرم‌افزاری، معماری ذخیره‌سازی داده‌ها و در نهایت معماری یکپارچه داده‌ها تکمیل می‌شود.

وی در مورد گام چهارم و پایانی نیز توضیح داد: مرحله نهایی به ارزیابی معماری به روش سناریومحور ATAM اختصاص دارد که در آن ما به ارائه و تشریح این روش، ارائه محرک‌های کسب‌وکار و ارائه معماری حاضر می‌پردازیم. در ادامه، تولید درخت مطلوبیت ویژگی‌های کیفی، تحلیل رویکردهای معماری، اولویت‌بندی ایده‌ها و سناریوها و در نهایت تحلیل نهایی رویکردها انجام می‌شود.

اصول طراحی معماری یکپارچه

آسوشه در بخش دیگری از سخنان خود به تشریح اصول طراحی این معماری پرداخت و آن را در شش دسته اصلی تقسیم‌بندی کرد. 

وی اصول مرتبط با کسب‌وکار را شامل حداکثر کردن سود برای بیمه‌شدگان و اولویت‌بندی ابتکارات بیمه‌ای دانست. در حوزه داده‌ها، بر دارایی داده‌ها، اشتراک‌گذاری داده و کیفیت داده تأکید کرد.

آسوشه اصول فناوری و زیرساخت را شامل معماری مستقل، معماری مقاوم در برابر آینده و استانداردهای باز برشمرد و در بخش امنیت، بر صحت داده، حریم خصوصی و محرمانگی و ایجاد لایه‌های امنیتی تأکید نمود. اصول یکپارچه‌سازی نیز شامل مقیاس‌پذیری و انعطاف‌پذیری، امنیت و محرمانگی اطلاعات، قابلیت همکاری و استانداردسازی عنوان شد. در نهایت، اصول برنامه کاربردی بر استفاده مجدد از اجزا و سرویس‌ها، چابکی و قابلیت تغییر متمرکز است.

تحلیل وضع موجود و چالش‌های پیش‌رو

مجری طرح در تحلیل وضع موجود سازمان گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهد که سازمان دارای تنوع بالای سامانه‌ها در سه حوزه کلیدی است. تجمیع می تواند پایه‌ای محکم برای طراحی معماری یکپارچه تأمین اجتماعی فراهم کند. 

وی مهم‌ترین چالش‌های پیش‌رو را تکرار عملکرد بین برخی سامانه‌ها، نبود ساختار داده واحد و متمرکز، و پیچیدگی در تبادل اطلاعات بین بخش‌ها دانست و راه‌حل‌های پیشنهادی را بازمهندسی سامانه‌های تکراری، توسعه لایه یکپارچه‌سازی داده‌ها و تقویت سامانه‌های پایه برای پشتیبانی از سامانه‌های عملیاتی عنوان کرد.

هشدار درباره نقش‌آفرینان جدید

آسوشه با اشاره به اهمیت نقش‌آفرینان جدید در معماری پیشنهادی هشدار داد: نقش‌آفرینانی که امروز در سازمان ممکن است هیچ نقشی نداشته باشند، در معماری جدید مورد نظر تأثیرگذار خواهند بود. اگرچه ممکن است شما در حال حاضر به آنها توجهی نداشته باشید، اما حتی اگر دولت با سازمان همراهی کند، به مرور زمان بی‌توجهی به این نقش‌آفرینان، سازمان را منزوی خواهد کرد.

وی تأکید کرد: در سکوهای جدید، باید قدرت انتخاب به نقش‌آفرینان داده شود. در چارچوب طراحی سکو تأمین اجتماعی، تحلیل رفتار بازار و مدل کسب‌وکار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این تحلیل باید شامل شناسایی واحدهای ارزش سکو مانند اطلاعات، اطلاعات زمینه‌ای و ارتباطات، تعیین جریان‌های درآمدی زیست‌بوم شامل حق بیمه‌ها و کمک‌های دولتی، و طراحی ارزش‌های پیشنهادی مانند تمرکز بر کاهش هزینه‌ها و افزایش دسترسی دیجیتال باشد.